چالش‌های تخصیص کالابرگ الکترونیک

کالابرگ الکترونیکی سیاستی حمایتی است که از نیمه سال۱۴۰۱ و در ماه‌های ابتدایی دولت سیزدهم با هدف حمایت از خانوارهای کم‌درآمد اجرایی شد. در طول دو سال گذشته این سیاست با وجود صرف کردن منابع قابل توجهی از بودجه دولت، نتوانسته است به اهداف خود دست یابد. در حال حاضر گزارش‌ها نشان از آن دارد که تنها ۴۴ درصد مشمولین این طرح از آن استقبال به عمل آورده‌اند.

کالابرگ الکترونیکی سیاستی حمایتی است که از نیمه سال۱۴۰۱ و در ماه‌های ابتدایی دولت سیزدهم با هدف حمایت از خانوارهای کم‌درآمد اجرایی شد. در طول دو سال گذشته این سیاست با وجود صرف کردن منابع قابل توجهی از بودجه دولت، نتوانسته است به اهداف خود دست یابد. در حال حاضر گزارش‌ها نشان از آن دارد که تنها ۴۴ درصد مشمولین این طرح از آن استقبال به عمل آورده‌اند. بررسی‌های مربوط به این امر حاکی از آن است که بسیاری از یارانه‌بگیران با هماهنگی فروشگاه مشمول این طرح، مقدار نقدی یارانه را دریافت می‌کردند و فروشگاه‌ها، کالاها را به نرخ بالاتر به دیگر مشتریان عرضه می‌کردند. فروشگاه‌ هم از خرید هر سهمیه کالابرگ و فروش کالاها رقمی حدود ۳۰۰هزار تومان سود کسب می‌کرد. بنابراین سیاستگذاران هزینه قابل توجهی برای تهیه کالاهای اساسی صرف می‌کنند؛ اما به نظر می‌رسد با توجه به نیاز دهک‌های کم‌درآمد به مبالغ نقدی، این خانوارها ترجیح می‌دهند که یارانه کالایی را به پول نقد تبدیل کنند. همچنین مقرر شده است که بخشی از منابع کالابرگ، از حذف یارانه‌های دهک‌های پردرآمد تامین شود؛ اما مکانیزم شناسایی این افراد با خطا روبه‌رو است و این موضوع کار را برای تامین منابع سخت می‌کند. مجلس شورای اسلامی اخیرا تصمیم گرفته است که برای باری دیگر طرح کالابرگ را به‌عنوان ابزاری برای تامین امنیت غذایی مردم وارد عمل کند. این طرح، که در دو یا سه سال اخیر با موافقان و مخالفان زیادی مواجه بوده و مراحلی از آزمون و خطا را پشت‌سر گذاشته، حالا در مسیر احیای دوباره قرار دارد. در ابتدا، کالابرگ به‌عنوان یک راه‌حل برای تسهیل خرید کالاهای اساسی توسط مردم طراحی شد، اما در عمل با مشکلات متعددی روبه‌رو شد که باعث شد اجرای آن چندان موفق نباشد. استفاده از کالابرگ الکترونیکی چالش‌های زیادی با خود به همراه داشته است. از مشکلات زیرساختی و عدم اطلاع‌رسانی درست گرفته تا تخلفات فروشگاهی و سوءاستفاده از اعتبارهای اختصاص‌یافته، همگی از جمله مواردی هستند که در زمره چالش‌های این طرح قرار می‌گیرد. این موارد باعث شد که طرح کالابرگ الکترونیک نتواند به هدف اصلی خود، یعنی حمایت از معیشت مردم، دست یابد. اکنون و پس از تجربه شکست‌های متعدد، مجلس دوباره بر اجرای این طرح تاکید دارد، این بار با هدف تامین امنیت غذایی و کاهش فقر. در لایحه بودجه ۱۴۰۴ آمده است که با حذف یارانه دهک‌های بالای درآمدی، منابعی آزاد می‌شود که قرار است برای تامین کالاهای اساسی برای دهک‌های پایین استفاده شود. بااین‌حال، محاسبات نشان از آن دارد که حتی در صورت اجرای این طرح، میزان یارانه تخصیص‌یافته به هر نفر به‌قدری کم خواهد بود که قادر به تامین نیازهای ابتدایی خانوارهای کم‌درآمد نیست. در چنین شرایطی، سوالات زیادی مطرح می‌شود مبنی بر اینکه آیا دولت می‌تواند زیرساخت‌های لازم برای اجرای موفق این طرح را فراهم کند؟ آیا این بار موفق به رفع مشکلات اجرایی و تخلفات فروشگاهی خواهد شد؟ و مهم‌تر از همه، آیا کالابرگ می‌تواند واقعا به تامین امنیت غذایی و معیشتی مردم کمک کند یا این طرح نیز همچون گذشته با شکست مواجه خواهد شد؟

مجلس دوازدهم خواهان اجرای مجدد طرحی شکست خورده
طرح کالابرگ الکترونیک در طول عمر دو ساله خود با خطا‌ها و چالش‌های متعددی همراه بوده، اما با این وجود نمایندگان مجلس دوازدهم تصمیم گرفته‌اند که برای باری دیگر و به نام «امنیت غذایی» کالابرگ را احیا کند، هرچند زیرساخت‌های لازم برای اجرای این طرح هنوز وجود ندارد. در بند ت تبصره ۱۳ لایحه بودجه ۱۴۰۴ چنین آمده است: دولت مکلف است از محل منابع حاصل از حذف یارانه نقدی دهک‌های هشتم، نهم و دهم و بازنگری در سیاست‌های حمایتی نقدی و غیرنقدی، بسته حمایت معیشت محرومان را اجرا کند. این طرح شامل افزایش اعتبار کالابرگ برای خانوارهای تحت پوشش نهادهای حمایتی و دهک‌های پایین درآمدی خواهد بود و از خرداد ۱۴۰۴ اجرایی می‌شود. اما وقتی ارقام را کنار هم می‌گذاریم، شکاف‌های بزرگ و منطق نامفهوم این طرح آشکار می‌شود: طبق لایحه، قرار است ۴۰هزار میلیارد تومان از حذف یارانه ۱۲میلیون نفر از سه دهک بالای درآمدی صرف این طرح شود. بعید به نظر می‌رسد که بتوان این منابع را با حذف این دهک‌ها به دست آورد، زیرا اطلاعات این دهک‌ها نیز دقیق نیست و مشکلات قابل‌توجهی در حذف یارانه این دهک‌ها وجود دارد. نکته دیگر اینکه با تقسیم این رقم بر ۱۲ ماه سال و همچنین میزان یارانه هر فرد (۳۰۰هزار تومان)، سهم هر ماه از این بودجه برای یارانه افراد کم‌درآمد به حدود ۱۲۰هزار تومان برای هر نفر می‌رسد. این مبلغ برای یک خانواده ۴نفره برابر است با ۴۸۰هزار تومان، که رقم قابل توجهی برای پوشش مخارج نیست. با توجه به تجربه‌های گذشته و چالش‌های متعدد در اجرای طرح کالابرگ، هنوز سوالات بسیاری در این زمینه باقی است. دولت و مجلس بارها تلاش کرده‌اند تا این طرح را به‌عنوان راه‌حلی برای تامین معیشت مردم و کاهش فقر اجرایی کنند، اما مشکلات اجرایی، تخلفات فروشگاهی و بی‌اعتمادی عمومی همواره مانع از موفقیت آن شده‌اند. اکنون، درحالی‌که طرح کالابرگ دوباره به‌عنوان یک راه‌حل اقتصادی مطرح است، پرسش اصلی این است که آیا این بار با تغییرات جدید و تخصیص منابع کافی، می‌توان به اهداف آن دست یافت یا باز هم در تله مشکلات گذشته گرفتار خواهیم شد؟

دولت منابع کافی برای اجرای طرح کالابرگ الکترونیک ندارد
مرتضی افقه، کارشناس اقتصادی در گفتگو با نقش جهان پیرامون تداوم اجرای طرح کالابرگ الکترونیک اظهار کرد: در حال حاضر، دولت اعلام کرده که منابع کافی برای اجرای این طرح‌ را ندارد، ولی مجلس به دنبال راه‌هایی است که با حذف سه دهک بالای جامعه، منابع بیشتری برای ادامه این طرح تخصیص داده شود. البته، از منظر اجرایی، دولت و حاکمیت تمایل دارند که از طریق کالابرگ‌ها میزان تقاضای مردم را با میزان تولید تطبیق دهند، چون این روش می‌تواند کنترل بهتری روی وضعیت بازار داشته باشد. این کارشناس اقتصادی تصریح کرد: از دیدگاه مصرف‌کننده، بهتر است که خودشان تصمیم بگیرد که چه کالایی را خریداری کند، چرا که این آزادی عمل می‌تواند به آنها این امکان را بدهد که به بهترین نحو ممکن از یارانه‌ها استفاده کند. با این حال، اگر بخواهیم به شکل اقتصادی نگاه کنیم، کالابرگ‌ها می‌توانند هم کارایی داشته باشند ولی چالش‌های اجرایی زیادی دارند. به ویژه اینکه منابع کافی برای اجرای این طرح در دولت فعلی وجود ندارد. وی خاطرنشان کرد: با توجه به مشکلات موجود، به ویژه در زمینه منابع مالی و ساختار اجرایی دولت، احتمال ادامه این طرح‌ها در شرایط فعلی به نظر کم است. مگر اینکه یارانه‌ها به طور کلی تغییر کند یا منابع جدیدی برای آن تأمین شود. در غیر این صورت، بعید می‌دانم که دولت بتواند این طرح‌ها را ادامه دهد.