دو سوم منابع ارزی صندوق توسعه ملی توسط دولت‌های ادوار مصرف شده است

رئیس صندوق توسعه ملی با بیان اینکه بیش از دو سوم مبالغ صندوق توسعه ملی به دولت‌ها قرض داده شده است، گفت: در دوازده سال گذشته برداشت از این صندوق بتدریج تشدید شده به گونه ای که در سال‌های اخیر ورودی و خروجی منابع برابر است و تقریبا چیزی گیر صندوق نمی‌آید.

به گزارش روابط عمومی صندوق توسعه ملی، مهدی غضنفری رئیس هیات عامل صندوق توسعه ملی در برنامه تلویزیونی میز اقتصاد (ببینید) به بررسی چالش‌های صندوق توسعه ملی و اهداف این صندوق در برنامه هفتم توسعه پرداخت و تاکید کرد: به نظرم تنها نهادی که می‌تواند شعار جدایی اقتصاد از نفت را عملیاتی کند صندوق توسعه ملی به عنوان تنها صندوق ارزی کشور است.

مهدی غضنفری در خصوص هدف تشکیل صندوق توسعه ملی اظهار داشت: در بسیاری از کشور‌های نفت خیز و البته بعدا در سایر کشور‌ها برای اینکه مازاد منابع درآمدی خودشان را برای آینده حفظ کنند صندوق‌هایی را تعریف کردند تا این مازاد منابع با اهداف مختلف صرف کنند. برخی کشور‌ها مازاد تجاری کلی داشتند مثل چین و هنگ کنگ، برخی کشور‌ها مازاد درآمد از فروش کالا‌های خاص را داشتند؛ برخی کشور‌های نفت خیز هم بعضا مازاد درآمد‌های ارزی ناشی از صادرات نفت و گاز.

اقتصاد نفتی و تهدید بیماری هلندی

به گفته رئیس صندوق توسعه ملی انتقال آن درآمد‌های سرشار ارزی به اقتصاد که در زمان رژیم قبل هم این اتفاق افتاد معمولا تبعات ناگواری برای اقتصاد داشت یعنی اقتصاد هم مثل یک ظرفی مثل یک کاسه‌ای یک مقداری آبی را می‌پذیرد اگر بیش از آن باشد آب بیرون می‌ریزد و موجب خرابی می‌شود برای همین، چون ظرفیت اقتصاد تا یک حدی می‌تواند درآمد‌های نفتی را تحمل کند از یک حدی بالاتر را اقتصاددانان معتقدند در آن اقتصاد دیگر نباید مصرفش کنیم آن منابع را کنار بکشیم و در خارج از کشور و جا‌های دیگر استفاده کنیم تا دچار بیماری هلندی نشویم.

مهدی غضنفری افزود: صندوق‌های ثروت ملی با سه هدف تشکیل شدند برخی از اینها صندوق‌های صیانتی هستند یعنی مازاد درآمد کشور را می‌گیرند مصرف نمی‌کنند برای نسل‌های بعدی از آن پاسداری و صیانت می‌کنند. برخی صندوق‌ها توسعه‌ای هستند مازاد درآمد کشور را می‌گیرند در یک گوشه از کشور یا کشور‌های دیگر کار توسعه انجام می‌دهند؛ برای همین نسل هم از آن درآمد‌ها استفاده می‌کنند. برخی از این صندوق‌ها هم تثبیتی هستند. یعنی سال‌هایی که درآمد‌های نفتی یا درآمد‌های ارزی بالاتر است بخشی از این را کنار می‌گذارند سال بعد یا سال‌های بعد که درآمد‌های دولت کمتر می‌شود می‌روند آن را برمی دارند یعنی برای نسل بعدی تعریف نمی‌شود بلکه برای تثبیت بودجه است.

در اساسنامه صندوق توسعه ملی ایران به وضوح جملاتی آمده که نشان می‌دهد این صندوق عملا” یک صندوق صیانتی است. یعنی درست است اسمش را صندوق توسعه ملی گذاشتند ولی تعاریفی که در ماموریت‌های آنها آمده نشان می‌دهد که این صندوق یک صندوق صیانتی است.

۱۱۰ میلیارد دلار از منابع صندوق به دولت‌ها تسهیلات داده شده است

رئیس صندوق توسعه ملی در خصوص وضعیت دارایی‌های صندوق گفت: درآمد‌های صندوق غالبا ناشی از مازاد صادرات نفت است که حدود مثلا ۱۶۰ میلیارد دلار به این شکل تاکنون وارد صندوق شده یا به اسم صندوق سند خورده است ولی نزدیک به ۱۱۰ میلیارد دلار از این مبلغ بعدا به دولت برگشته به صورت توسعه‌ای یا به صورت تثبیت بودجه از آن استفاده کرده است.

متاسفانه در سال‌های اخیر روند برداشت از منابع صندوق توسعه ملی سرعت گرفته است. در سال‌های نخستین برعکس بود، ورودی از سمت دولت بیشتر از خروجی آن از سمت دولت بود ولی در سال‌های اخیر ورودی و خروجی منابع صندوق برابر بوده و تقریبا چیزی در صندوق نمی‌ماند.

مهدی غضنفری رئیس هیات عامل صندوق توسعه ملی تاکید کرد: بخش اعظم منابع ملی، شاید بیش از دو سوم مبالغ صندوق به دولت‌ها قرض داده شده است.

مهدی غضنفری با هشدار نسبت به فاصله گرفتن صندوق توسعه ملی از اهدافش اضافه کرد: فرمایشی مقام معظم رهبری دارند که گاهی وقت‌ها در همایش‌هایمان پخش می‌کنیم. ایشان با صراحت می‌فرمایند که دولت‌ها به دنبال انجام یک کار غیرقانونی هستند، چون با ماموریت‌ها و اساسنامه صندوق سازگار نیست، معظم‌له از این واژه استفاده کردند؛ و چون دولت زمان کافی برای مراجعه به مجلس و گرفتن مصوبه ندارند به ایشان مراجعه می‌کنند و اذن برداشت می‌گیرند آن مبالغی که برداشت شده دولت‌ها سرخود عمل نمی‌کنند برای تک تکش اجازه‌هایی را گرفتند.

مهدی غضنفری با بیان اینکه دولت هنوز مطالباتش را تسویه نکرده است گفت: برخی در هیات امنا و برخی از وزرا چنین جملاتی را بر زبان می‌راندند که از آنها خواهش کردیم اینگونه سخن نگویند چون که این ادبیاتشان باعث می‌شود که بخش خصوصی هم از همین ادبیات استفاده کند. برخی می‌گویند کی داده کی گرفته، این ادبیات ضد آینده صندوق است اصلا نباید بگذاریم رواج پیدا بکند.

مهدی غضنفری در پاسخ به منتقدانی که می گویند صندوق نتوانسته است که ماموریت‌های خودش را انجام بدهد و به قلکی برای دولت تبدیل شده افزود: اینکه منابع صندوق در مسیری هزینه شده که برایش تعریف نشده بود کاملا انحراف از مسیر را نشان می‌دهد که گفتم درخواست‌ها همیشه از سوی عالی‌ترین مقام‌های دولت بوده و موافقت‌ها هم توسط هیات عامل که ما هستیم انجام نشده حتی در هیات امنا هم بعضا مطرح نمی‌شود.این درخواست‌ها قبل همین درخواستی که اخیرا دولت آقای پزشکیان از مقام معظم رهبری داشتند نه در هیات عامل که ما هستیم مطرح شد و نه در هیات امنا، بلکه راسا خودشان اقدام کردند،

نقش مصوبه مجلس در صندوق توسعه ملی

رئیس صندوق توسعه ملی با بیان اینکه صندوق نه تنها از رفتار دولت‌ها دچار انحراف در مأموریت شده، بلکه رفتار مجلس هم چنین است اظهار داشت: در گذشته ماده‌ای به اسم ماده ۵۲ قانون الحاق تصویب شده که ما از آن به بعد حدود ده میلیارد دلار ضرر کردیم. ماده ۵۲ قانون الحاق می‌گوید صندوق هر سال ۲ تا ده درصد از ورودی‌های خودش را که ارزی هستند به ریال تبدیل کند یک ده درصد را بدهد به حوزه صنعت به صورت ریالی (یعنی صندوق ارزی طبق این مصوبه مجلس می‌شود صندوق ریالی) و ده درصد آن را به صورت ریالی به حوزه کشاورزی بدهد ، یعنی ۲۰ درصد از منابع ارزی صندوق تبدیل به ریال شود.

در گذشته حدود ۱۰ میلیارد دلار به این طریق براساس این قانون که اصطلاحا به آن ماده ۵۲ قانون الحاق می‌گوییم تبدیل شده به ریال که درحال حاضر ارزشش کمتر از یک میلیارد دلار است، یعنی ۹ میلیارد دلار از این بابت ضرر کردیم به خاطر مصوبه‌ای که مجلس گذرانده است.

چالش صندوق توسعه ملی با بانک‌ها

مهدی غضنفری ادامه داد: یکی از بانک‌ها که اسم نمی‌برم ممکن است اینجا خدشه به اعتبار بانک‌ها بشود و از این بابت نمی‌خواهم مشکلی ایجاد شود؛ کل کفایت سرمایه و دارایی‌های تحت اختیارش مثلا حدود ۲۰۰ میلیون دلار است با همه توانمندی‌های مدیرعامل و هیات مدیره، همه را رویهم بگذاریم بالای ۲۰۰ میلیون دلار نمی‌شود؛ ولی در سال‌های گذشته اینها آمدند تا چهار میلیارد دلار تعهد کردند و منابع صندوق را به مشتری دادند.

حالا مشتری استنکاف می‌کند، توان بازپرداخت ندارد، طبق قراری که ما با بانک داریم بانک باید همه منابع ما را برگرداند، فارغ از اینکه مشتری موفق می‌شود این پول را بدهد یا موفق نمی‌شود؛ یعنی باید برویم از حساب ارزیشان برداریم. ما به بانک مرکزی نامه دادیم که از حساب ارزیشان برداشت کنید. حساب ارزی بانک یا پوزیشین ارزی‌شان را اصطلاحا بررسی کنید و این مقدار از طلب ما را برگردانید.

بانک مرکزی گزارش می‌دهد این بانک اصلا منابع ارزی ندارد یعنی ساز و کاری که در اساسنامه است و به موقع خواهم گفت ما را محدود کرده بود که از طریق دستانی که اسمش بانکهاست شما پولتان را به مردم برسانید و اتفاقا همکاران من در سال‌های گذشته هم که بر روی این صندلی‌هایی که ما الان هستیم نشسته بودند دقیقا مر قانون را عمل کردند ولی بانک‌ها در ایران نسبت به آن چیزی که امضا کردند توان تعهد ندارند، چون بیش از توانشان متعهد شده اند. یعنی صندوق توسعه ملی باید از ابزار تسهیلات‌دهی صرف به سمت مشارکت و سرمایه‌گذاری بدون بنگاهداری برود.

پیشنهاد تغییر نقش صندوق توسعه ملی

مهدی غضنفری ادامه داد: در اینجا باید به یک چالش بزرگ‌تری اشاره کنم. خیلی‌ها به ما می‌گویند شما بیایید صندوق توسعه ملی را از حالت یک صندوق صیانتی به یک صندوق تثبیتی تبدیل کنید، یعنی وقتی دولت پول کم دارد به عنوان بودجه به دولت بدهید وقتی دولت منابع ارزی مازاد دارد به شما پس دهد. این صندوق پس اُفتی باشد برای وقت‌هایی که دولت کم دارد.

من می‌گویم فرضا” شما درست می‌گویید من الان این کار را انجام می‌دهم خب اگر این کار را بکنید چه اتفاقی می‌افتد: ما بشویم یک صندوق تثبیتی یک صندوق صیانتی نباشیم می‌گویند شما اگر بشوید صندوق تثبیتی، بودجه دولت از محل این عرضه بودجه مکفی خواهد بود ناترازی برق، ناترازی آب، ناترازی گاز، ناترازی نفت، ناترازی صندوق‌های بازنشستگی، نداریم؛ آلودگی هوا نداریم، می‌گوییم خیلی عالیه من آماده‌ام من یک صندوق تثبیتی باشیم؛ آیا تو همه این ناترازی‌ها را رفع کنی؟ حالا به بقیه داستان توجه کنید که عمق مصیبت را درک کنید، اصلا تا حالا با صندوق ما مگر غیر از تثبیتی برخورد شده؟ و متأسفانه این همه ناترازی داریم. وقتی از ۱۶۰ میلیارد دلار ۱۱۰ میلیارد دلارش را دولت‌ها برداشته پس ما عملا” صندوق تثبیتی بودیم؛ لذا آن چیزی که باید در موردش تغییرات ایجاد بشود تغییر نقش صندوق نیست، چون الان هم رفتاردولت‌ با ما به مثابه صندوق تثبیتی بوده.

ریشه های ناترازی در اقتصاد ایران

رئیس صندوق توسعه ملی ریشه ناترازی‌ها در اقتصاد ایران را ناشی از نگاه دولت‌ها دانست و گفت: ما اگر صندوق را کلا تعطیل کنیم همه منابعش را هم به دولت‌ها بدهیم باز ناترازی‌ها هستند چرا ناترازی‌ها هستند؟ چون شما وقتی قیمت‌های انرژی را به گونه‌ای می‌گذارید که صاحب نیروگاه سود نمی‌کند نمی‌آید نیروگاه بعدی را بسازد. وقتی قیمت‌های انرژی را به گونه‌ای تنظیم می‌کنی که برای سرمایه‌گذارش صرفه ندارد نمی‌آید دوباره سرمایه‌گذاری کند. وقتی ۱۴.۵ درصدی که به وزارت نفت و شرکت ملی نفت می‌دهید همه‌اش را حقوق و دستمزد می‌دهد دویست هزار نفر آدم آنجا جمع کرده که معلوم نیست دارند چکار می‌کنند فرصتی برای سرمایه در نفت و گاز نمی‌ماند.

مهدی غضنفری اظهار داشت: شما مرز غربی کشور را نگاه کنید، آن طرف مرز هر شب تا صبح چراغ‌ها روشن است دارند شرکت‌های E&P نفتی خارجی و عراقی کار می‌کنند، این طرف هم تاریک و هیچ خبر نیست و کسی هم کار نمی‌کند و خب طبعا” سرمایه‌گذاری صورت نمی‌گیرد. لذا باید اندیشه‌مان نسبت به حکمرانی در اقتصاد عوض کنیم، این ناترازی‌ها ناشی از این نیست که ما منابعی را کنار گذاشتیم در صندوق توسعه ملی و به دولت نداده‌ایم. دولت که هر وقت خواسته رفته گرفته از ما هم نگرفته از مسیر خودش هم گرفته. پس دولت‌ها چرا این همه ناترازی را به همدیگر به ارث دادند؟

ضرورت تغییر در مدل اقتصادی

مهدی غضنفری با انتقاد از نگاه دولت به اقتصاد تصریح کرد: با این شکلی که ما داریم الان حکمرانی اقتصادی را پیش می‌بریم، موفق نمی‌شویم این گسل‌ها و این ناترازی‌ها را هموار کنیم. حکمرانی اقتصادی به این است که قواعد حاکم بر اقتصاد را باور کنیم، ببینید اگر دریای پول هم بریزیم در صندوق، صندوق هم تمام آنرا به دولت بدهد و به صورت یارانه یا شکل‌های دیگر پخشش کنیم باز بعد دوباره دولت‌ها می‌آید می‌گویند پول بعدی را بده، ما می‌خواهیم خرج کنیم. یعنی الان مدلی که در اقتصاد ما هست چیزی است که در کشور‌های کمونیستی مثل آلمان شرقی یا کشور‌هایی از این دست بودند که اقتصاد دولتی بود، ورشکسته بودند، بهره‌وری پایین بود، قیمت‌ها بالا بود، دولت با ضربه شلاقِ خودش قیمت‌ها را پایین می‌آورد، صنعت دوباره آسیب می‌دید. این روش با سنن الهی سازگار نیست. این نحوه نگاه به اقتصاد جواب نمی‌دهد یعنی چون با سنت‌های الهی ناسازگار است ما انگیزه‌ها را در اینجا می‌کُشیم و درآمد و سود حاصل از زحمت افراد را از بین می‌بریم.

رئیس هیات عامل صندوق توسعه ملی افزود: ما باید یک سری قواعدی که در اقتصاد وجود دارد را بپذیریم، حالا یک نکته جالب است که ارزش شنیدن دارد. مقامات کشور وقتی با بخش خصوصی صحبت می‌کنند، همواره از برداشتن موانع می‌گویند، از اقتصاد مبتنی بر بازار می‌گویند؛ بله شما وقتی با بخش خصوصی سخنرانی می‌کنید اینها را می‌گویید ولی وقتی با پرستار و کارگر و کارمند صحبت می‌کنید می‌گویید: نگران نباشید، ما به اندازه تورم، حقوق شما را بالا می‌آوریم، به اندازه تورم فلان می‌کنم، اینها با همدیگر در تضاد است، اینکه به اندازه تورم، حقوقش را بالا می‌آورید از چه منبعی منابع را تأمین می‌کنید؟ باید درآمد بیشتری شکل بگیرد. یعنی شعار‌هایی که مقامات می‌دهند در سخنرانی‌هایشان با گروه‌های مختلف اجتماعی در یک مکتب اقتصادی جمع نمی‌شود. هر دفعه به هر گروهی یک چیزی را می‌گویند. نتیجه‌اش این می‌شود که دائم فقر گسترده می‌شود و ما ناچاریم اقتصاد را بسته کنیم تا فقر را محدود کنیم این یک بحث نظری می‌خواهد، این اصلا ربطی به صندوق توسعه ملی ندارد. حتی اگر منابع پنج تا مثل صندوق توسعه ملی را بدهیم، به این طرز فکر، همه آن صندوق‌ها دوباره خالی می‌شوند و متأسفانه ناترازی‌ها بیشتر می‌شود.

صندوق توسعه ملی هم از دولت‌ها آسیب دیده و هم از مجلس‌ها

مهدی غضنفری با بیان اینکه صندوق توسعه ملی هم از دولت‌ها آسیب دیده و هم از مجلس‌ها از روند تدوین و تصویب بودجه انتقاد کرد و گفت: یک جای دیگر هم که مجلس باعث می‌شود صندوق دچار آسیب بشود زمان تصویب بودجه است. وقتی نمایندگان مجلس، بودجه را در کمیسیون برنامه و بودجه بررسی و چکش کاری می کنند معمولا برای استان‌های خود سراغ طرح‌هایی بزرگ می‌روند، یا برای گروه‌های اجتماعی افزایش حقوق و پرداختی و .. مشخص می کنند که با همه اینها، حجم بودجه خیلی سنگین می‌شود. وقتی حجم هزینه‌های بودجه خیلی سنگین شد بودجه تراز نمی شود و بعد از ۳ ماه یا ۶ ماه دولت می‌گوید ندارم بدهم. نه مالیات توانسته برگردد نه نفت توانسته فروش برود. و در آخر چون از درآمد‌ها خبری نیست می‌آیند سراغ صندوق توسعه ملی.

بعنوان جمع‌بندی باید عرض کنم که اولا” ما نیازمند درک و انتخاب یک مکتب اقتصادی مناسب هستیم و ثانیا” باید سطح هماهنگی‌ها را بالا برد تا قوانین و رفتارهای متضاد نداشته باشیم.