آنچه درباره تب دنگی باید بدانید

مسوولان وزارت بهداشت خبر از یک بیماری جدید می‌دهند با نام «تب دنگی». این تب که معروف به روح شیطان است، از اردیبهشت تاکنون سواحل خلیج‌فارس و به تازگی سواحل خزر را هم درگیر کرده است. برخی نگران این هستند که فاجعه کرونا تکرار شود.
این یک هشدار است، تب دنگی در حال همه‌گیری است و بر اساس آخرین گفته‌های مسوولان نگرانی‌ها در شهریور و مهرماه شدت می‌گیرد. بهرام عین‌اللهی، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی هم بر این خطر صحه می‌گذارد: «تعداد مبتلایان این بیماری در کشور ۷۵ مورد در سال گذشته بوده، اما امسال به ۱۴۹مورد رسیده است.»

به گزارش نقش جهان به نقل از از دنیای اقتصاد، او تاکید می‌کند: «اقداماتی برای پاک‌سازی شهرهای آلوده، افزایش مراقبت در مناطق و پایانه‌های مرزی و بررسی سلولوژیک برای رصد بیماران در حال انجام است. با این حال ممکن است دیر یا زود اپیدمی ‌شود.» گفته می‌شود، این پشه از شهرهای آلوده همراه با افراد می‌تواند جابه‌جا شود. از سوی دیگر بسیاری از مردم بیم دارند که این بیماری همچون کرونا فراگیر شود. متخصصان و ویروس‌شناسان چه می‌گویند؟ طلعت مختاری، ویروس‌شناس در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» انتقال این ویروس را بسیار متفاوت با کرونا می‌داند. بر اساس گفته‌های این متخصص، اغلب این بیماری بدون علامت است، اما می‌تواند با تب و سردرد و حتی دانه‌های جلدی و خونریزی همراه باشد که فرد مبتلا باید هر چه سریع‌تر به مراکز درمانی و پزشکان مراجعه کند.» در این میان عضو هیات علمی انستیتو پاستور ایران می‌گوید: «واکسن این بیماری وجود دارد، اما به دلیل محدود بودن به افرادی می‌زنند که یک بار به این بیماری دچار شده باشند.»

«آئدس» خون‌خواری می‌کند
تب‌دنگی بیماری است که با نیش این پشه فرد را مبتلا می‌کند: «آئدس». این پشه در جهان مشهور است به «ببر آسیایی». بر اساس آخرین اطلاعات به دست آمده از منابع سازمان نظام‌ پزشکی ایران؛ «نخستین پشه آئدس در ایران را معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی بوشهر اردیبهشت امسال، در پارسیان بندر لنگه استان هرمزگان و بعد جنوب استان بوشهر در شهرهای عسلویه و کنگان مشاهده کرده است.» بررسی‌های متخصصان نشان می‌دهد که این بیماری همراه با مسافران امارات وارد ایران شده است. اما چگونه؟

طلعت مختاری می‌گوید: «ویروس وقتی از طریق پشه آلوده وارد خون مسافر می‌شود و آن مسافر راهی کشور دیگری می‌شود؛ در صورتی‌که حشره‌های بندپا در کشور مقصد از او خون‌خواری بکنند، می‌توانند عاملی برای تکثیر این ویروس به فرد دیگری شوند.» بر اساس مطالعات این ویروس‌شناس از آنجا که این ویروس روش انتقال متفاوتی دارد در نتیجه فراگیری و اپیدمی آن هم متفاوت خواهد بود. چرا که این بیماری از طریق تنفس منتقل نمی‌شود.» او در پاسخ به این سوال که اکنون بحث اپیدمی این بیماری مطرح است، توضیح می‌دهد: «ممکن است ویروس طغیان کند و بیش از حد انتظار ما افراد را مبتلا کند، اما این به معنای این نیست که همچون کرونا همه شهرها و کشورهای دنیا را فرا بگیرد.»

مختاری ویروس تب دنگی را ویروسی از خانواده آربو ویروس‌ها عنوان می‌کند که «در انتقال آن اصطلاحا بندپا و به عبارتی حشره خاصی (آئدس) نقش دارد.» به گفته این متخصص «اگر فرد مبتلا در مراحل اولیه بیماری باشد به این معنی که ویروس در جریان خون او باشد، در اثر گزش بندپا از خون بیمار ویروس تکثیر می‌شود و به فرد دیگر منتقل می‌شود.» بنا به گفته‌های این متخصص، این ویروس فصلی است و در مناطق گرم و شرجی بیش از شهرهای دیگر بروز پیدا می‌کند. رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت می‌گوید: «در حال حاضر ۱۱ بیمار ابتلای داخلی به بیماری تب دنگی داریم و با حال عمومی خوب از بیمارستان ترخیص شدند. تاکنون تنها یک مورد فوت براثر این بیماری داشتیم که مربوط به خانمی بالای ۸۰ سال بوده که در امارات مبتلا و به کشور بازگشته بود. خوشبختانه از بین کسانی که در داخل کشور مبتلا شده فوتی نداشتیم.»

روح شیطان در سواحل خلیج‌فارس
اگر در تاریخ جست‌وجو کنیم. تب دنگی بیماری قدیمی است و نخستین‌بار در قرن دوم و سوم میلادی دیده شده است و در قرن هفدهم هم بیشترین فراگیری را داشته است. نام تب دنگی هم از زبان سواحلی گرفته شده و معنایش روح شیطانی است. شاید از همین‌رو است که داوود یادگاری‌نیا، رئیس مرکز تحقیقات بیماری‌های عفونی و گرمسیری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی می‌گوید: «این ویروس ابتدا به بافت‌های کبد حمله می‌کند و پس از درگیر کردن گلبول‌ها و سیستم لنفاوی، در نهایت وارد خون می‌شود.» بر اساس گفته‌های وزیر بهداشت نه تنها ایران بلکه کشورهای پاکستان، عراق، امارات و دیگر کشورهای جنوب خلیج‌فارس هم آلوده شده‌اند. این بیماری که بسترش آب و هوای گرم است ممکن است که بر اثر مسافرت‌ به کشورهای یادشده منتقل شود. همان‌طور که گفتیم، این ویروس ابتدا در هرمزگان دیده شده است و خیلی زود در دیگر استان‌های جنوبی ایران هم شیوع پیدا کرد و اکنون مواردی هم در استان گیلان دیده شده است. کارشناسان هشدار می‌دهند که احتمال آلودگی در خوزستان، مازندران و گلستان نیز وجود دارد.

براساس آخرین آماری که پرویز شایان، متخصص بیماری‌های عفونی به «دنیای اقتصاد» می‌دهد: «افزایش نرخ شیوع تب دنگی در جهان از ۶.۵ میلیون نفر در سال گذشته میلادی به ۱۰ میلیون نفر در سال جاری رسیده و تسری این بیماری بیشتر از ۱۳۰ نفری بوده که از امارات به ایران سفر داشتند و همین نخستین عامل گسترش بیماری بوده است.» اکنون این موارد در هیات دولت مطرح شده و گفته می‌شود که شوراهای تامین استان‌ها و شهرستان‌ها در حال بسیج شدن هستند که جلوی فراگیری این بیماری را بگیرند.

تب که بالا رفت
این نشانه‌ها را به خاطر بسپارید؛ درد شدید عضله، استخوان‌درد به اندازه‌ای که احساس کنید، در حال شکستن است. حالت تهوع، استفراغ و درد چشم‌ها و تورم غدد لنفاوی از دیگر علائم این بیماری است. اینها همه نشانه‌هایی است که می‌تواند فرد مبتلا را ۲ تا ۷ روز زمین‌گیر کند و به بستر بیماری بیندازد. شایان می‌گوید: «تب دنگی انتقال انسان به انسان ندارد و صرفا از طریق نیش پشه منتقل می‌شود. اکثر موارد ابتلا به تب دنگی علامتی ندارند یا دارای علائم خفیف هستند.» تحقیقات پزشکان گویای آن است که درمان این بیماری پیچیده نیست و می‌توان با مصرف مایعات و استامینوفن آن را کنترل و درمان کرد. اما آنچه اصلا نباید در دوره این بیماری مصرف کرد؛ ژلوفن، بروفن و آسپرین است.

شایان می‌گوید: «در درمان و کنترل علائم این بیماری، مصرف مایعات دارای اهمیت است و با سرم درمانی می‌توان شدت علائم را کاهش داد، احتمال مرگ‌ومیر در این بیماری تنها یک درصد است.» کسانی که بیماری‌های زمینه‌ای همچون آسم دارند باید بسیار مراقب باشند. شایان بهترین راه برای مقابله با این ویروس را پیش‌گیری می‌داند: «استفاده از دارو‌های دورکننده پشه و اسپری‌های دارویی موثر است و در طلوع و غروب آفتاب که گزش پشه زیاد است، بهتر است افراد در مکان‌های آلوده قرار نگیرند و خود را در معرض هوای آزاد قرار ندهند. شایان تاکید می‌کند: «این پشه در مکان‌های مرطوب به‌ ویژه ظرف آب تخم‌ریزی می‌کند و تکثیر می‌شود و افراد باید از نظر بهداشتی هم تلاش کنند محیط خود را از مکان‌های مورد نظر تکثیر پشه آئدس پاک‌سازی کنند.» یکی از راه‌هایی که محیط را می‌توان از پشه‌های نظیر آئدس پاک‌سازی کرد، خشک کردن زیر گلدان‌هاست که نمور نباشند؛ همچنین از ماندن آب در کنسروهای خالی و ضایعات جلوگیری کرد.

دردی که دارو ندارد
«بیماری تب دنگی داروی خاصی ندارد، همچنین واکسن این بیماری به صورت محدود و برای موارد خاصی تزریق می‌شود. این واکسن به صورت گسترده و در همه کشور‌ها در دسترس نیست، پس بهترین راه، جلوگیری از گزیده شدن توسط پشه در شهرستان‌هایی است که آلوده است و باید نهایت مراقبت را انجام دهیم.» این یکی از هشدارهایی است که عرشی، رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیردار وزارت بهداشت می‌دهد و تاکید می‌کند: «نوبت اول ابتلا به این بیماری خفیف‌تر است، اما در موارد ابتلای مجدد، بیماری مهلک‌تری ایجاد می‌کند که خطر جانی دارد. خطر مرگ بر اثر تب دنگی در افراد مبتلا یک درصد است، البته در صورت ابتلا، سرعت تحت درمان بودن و رسیدگی به بیمار از پیشرفت بیماری جلوگیری می‌کند.»

رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیردار وزارت بهداشت به افرادی که به مناطق آلوده به تب دنگی مسافرت می‌کنند، توصیه کرد؛ از دارو‌های دور کننده پشه و اسپری‌های دارویی استفاده کنند و در طلوع و غروب آفتاب که گزش پشه زیاد است، در مکان‌های آلوده قرار نگیرند و خود را در معرض هوای آزاد قرار ندهند. این پشه در مکان‌های مرطوب به‌ویژه ظرف آب تخم‌ریزی و تکثیر می‌کند و باید از نظر بهداشتی نیز افراد تلاش کنند محیط خود را از مکان‌های مورد نظر تکثیر پشه آئدس پاک‌سازی کنند.

با این حال آمیتیس رمضانی، متخصص بیماری‌های عفونی و عضو هیات علمی انستیتو پاستور ایران با بیان اینکه تب دنگی در ابتلا‌های بعدی جدی‌تر می‌شود و مثل کرونا نیست که ایمنی نسبی ایجاد کند و ابتلای دوم خفیف‌تر باشد، می‌گوید: «به‌طورکلی موارد دریافت این واکسن بسیار محدود است و بیشتر برای کودکان، افراد دچار بیماری‌های زمینه‌ای، اشخاص مسن و افرادی که یک بار به این بیماری مبتلا شده‌اند، مورد استفاده قرار می‌گیرد.»  رمضانی همچنین می‌گوید: «این بیماری واکسن دارد و ۲ واکسن برای این بیماری دارای تاییدیه وزارت بهداشت هستند، اما تعداد این واکسن‌ها محدود است و تنها به افرادی تزریق می‌شود که یک بار این بیماری را گرفته باشند. همچنین تزریق واکسن تب دنگی بیشتر به افراد ۶ تا ۱۶ ساله توصیه می‌شود.» حال باید دید که آیا درمان‌های دیگری از راه می‌رسند که در نوبت‌های اول واگیر مانعی بر بروز علائم شدید بیماری شوند؟

چند توصیه برای پیشگری از ابتلا به این بیماری
دانشیار بیماری‌های عفونی و گرمسیری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، ۷ توصیه را برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری مطرح کرد.

شبنم طهرانی با اشاره به گزارش مرکز مدیریت بیماری های واگیر وزارت بهداشت درخصوص آمار ابتلا به بیماری دنگ در کشور گفت: بیماری دنگ یکی از مشکلات عمده بهداشتی در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری جهان است. این بیماری ویروسی از طریق بندپایان انتقال می‌یابد.

وی بخش عمده آمار ابتلا به این بیماری را با سفرهای هموطنان‌ به کشورهای حاشیه خلیج فارس مرتبط دانست که به دلیل شرایط جوی و سیل‌های اخیر، بیماری تب دنگ در آن‌ها طغیان کرده است.

طهرانی با اشاره به افزایش میزان بروز تب دنگ در سال‌های اخیرگفت: قبلا این بیماری در مناطقی از جهان مانند قاره آمریکا و سنگاپور با موفقیت کنترل شده بود اما هم اکنون مجددا بازگشته است.

ویروس پس از ورود به بدن انسان تکثیر می‌یابد و فرد آلوده منبع اصلی انتقال ویروس به پشه‌های غیرآلوده است

وی افزود: بیماری دنگ ابتدا در کشورهای عربی خلیج فارس مانند امارات و عمان و پاکستان رواج پیدا کرد. در ایران نیز ابتدا در هرمزگان و سپس استان‌های دیگر گزارش شده است.

تب دنگ چطور منتقل می‌شود؟
این عضو هیات علمی دانشگاه پشه آئدس(Aedes ) را عامل اصلی انتقال ویروس بیماری دنگی به انسان عنوان کرد و افزود: پشه ماده با گزش، انسان را آلوده می‌کند. این پشه برخلاف پشه مالاریا در طول روز به خصوص اوایل صبح و نزدیک غروب قبل از تاریک شدن هوا انسان را می‌گزد.

به گفته وی ویروس پس از ورود به بدن انسان تکثیر می‌یابد و فرد آلوده منبع اصلی انتقال ویروس به پشه‌های غیرآلوده است. فرد آلوده به ویروس چهار تا پنج روز و حداکثر ۱۲ روز بعد از شروع علایم می‌تواند ویروس را به پشه انتقال دهد.

دوره کمون بیماری چند روز است؟
طهرانی با بیان این که دوره نهفتگی بیماری چهار تا ۱۰ روز است گفت: بیماری دنگ ممکن است به صورت طیف گسترده‌ای از آلودگی بدون علامت تا بیماری عفونی علامت‌دار و وضعیت بدون تب تا شرایط وخیم شامل خونریزی و شوک بروز کند.

بیماری چند مرحله دارد؟
وی با اشاره به این که مرحله اول بیماری بین دو تا هفت روز طول می‌کشد گفت: در این مرحله بیمار به طور ناگهانی دچار تب شدید ۳۹ تا ۴۰ درجه می شود. علایم دیگر نظیر سردرد شدید، برافروختگی صورت، قرمزی پوست، درد منتشر بدن، احساس خستگی، درد چشم، فتوفوبی، ضایعات پوستی شبیه سرخجه، درد مفاصل و استخوان‌ها، کاهش اشتها، درد شکم به خصوص طرف راست شکم زیر دنده‌هاست.

به گفته وی در این مرحله تهوع و استفراغ شایع است. گاهی هم سرفه خشک و گلو درد، احتقان حلق و ملتحمه دیده می‌شود.

طهرانی با اشاره به علایم مرحله دوم بیماری که از روز پنجم تا هفتم شروع می‌شود گفت: در این مرحله فرد به دنبال تب شدید دچار افزایش نفوذپذیری مویرگ‌ها و علایم هشدار دهنده که عمدتا ناشی از نشت پلاسماست می‌شود.

به گفته این متخصص در این مرحله بیمار دچار افت فشار خون، بی قراری، پوست سرد و مرطوب و نبض تند و در نهایت در فرم‌های شدید دچار شوک می شود.

سمپاشی زیستگاه‌های پشه آئدس یکی از راههای مقابله با بیماری تب دنگ است
وی یادآور شد در افرادی که فاز بحرانی را سپری کردند، شرایط عمومی بهبود یافته، اشتها بازگشته و علایم گوارشی بیمار برطرف شده و در نهایت وضعیت همودینامیک اصلاح و حجم ادرار افزایش پیدا می‌کند.

طهرانی با اشاره به شباهت علایم بسیاری از بیماری‌های عفونی و غیرعفونی به بیماری دنگی گفت: پزشکان باید با خصوصیات اپیدمیولوژیکی بیماری‌های تب دار منطقه خود آشنا باشند.

پوشیدن لباس‌های آستین بلند و شلوار بلند و جوراب، در زمان سفر به مناطق همه گیری بیماری و استفاده از کرم یا مواد دافع حشرات بر مناطق پوست که با لباس پوشیده نمی‌شوند از راههای مقابله با تب دنگ است

وی تاکید کرد: در بیماران مراجعه کننده با تب با شروع حاد ناگهانی و بدون علت مشخص، وجود علایم بالینی و یافته‌های اپیدمیولوژیکی، بررسی تست‌های ویروس شناسی در تشخیص کمک کننده است.

به گفته این عضو هیات علمی دانشگاه درمان این بیماری بر اساس علایم فرد و به صورت درمان‌های علامتی صورت می گیرد.

۷ توصیه برای پیشگیری از ابتلا به تب دنگی
دانشیار گروه بیماری‌های عفونی و گرمسیری دانشگاه رعایت موارد زیر را برای پیشگیری از تب دنگ به افراد توصیه کرد:

– پوشیدن لباس‌های آستین بلند و شلوار بلند و جوراب، در زمان سفر به مناطق همه گیری بیماری

– استفاده از کرم یا مواد دافع حشرات بر مناطق پوست که با لباس پوشیده نمی‌شوند.

– استفاده از پشه بند در صورت استراحت در فضای باز

– نصب توری روی درب و پنجره

– تخلیه و تمیز کردن مرتب ظروف محتوی آب گلدان‌های شیشه‌ای، ظروف زیر گلدان و ظروف آب پرندگان و حیوانات

– تعبیه در روی ظروف حاوی آب مانند تانکر

– جلوگیری از تجمع آب راکد در زباله‌ها و ضایعات جامد