گِره کور بر پیکره صادرات فرش

تا همین یک دهه قبل، نام فرش ایرانی در بسیاری از کشورهای جهان آوازه داشت که درآمد خوبی از صادرات فرش ایرانی نصیب ایران می‌شد که این روزها از کاهش چشمگیر درآمد صادرات فرش سخن گفته می‌شود.

«قاچاق فرش دستباف به ایران تنها از مبدا افغانستان صورت می‌گیرد، زیرا برای دیگر کشورهای تولیدکننده این کالا، قاچاق به ایران صرفه اقتصادی ندارد و فرش دستباف کشوری مانند ترکیه بازارهای خود را در جهان دارد.»

این گفته‌ی مسعود سپهرزاد، رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و فروشندگان فرش دستباف تهران در گفتگو با ایلنا است. او در این باره گفته است: متاسفانه این موضوع تازگی ندارد و چهار سالی می‌شود که این فرش‌ها در ابعاد ۳ تا ۱۲ مترمربعی در بازار ایران ظاهر شده‌اند. کیفیت فرش‌های دستباف افغانستانی نسبت به محصولات مشابه ایرانی به میزان قابل‌توجهی پایین‌تر است به همین علت در مقایسه با فرش‌های ایرانی با قیمت پایین‌تری فروخته می‌شود، بنابراین خریدار فرش باید توجه داشته باشد که دلیل این فاصله قیمتی کیفیت پایین است. آنطور که سپهرزاد گفته است، اتحادیه تولیدکنندگان و فروشندگان فرش دستباف تهران در مکاتبه با پلیس امنیت اقتصادی تذکرات لازم را درباره عرضه این فرش‌ها در بازار و لزوم جلوگیری از ورود آنها از مرزهای شرقی داده است، اما تاکنون موفقیتی در این زمینه حاصل نشده و عرضه این فرش‌ها در بازار ایران ادامه دارد.

نگاهی به آمار صادرات فرش
آماری که توسط گمرک نیز منتشر شده است به گفته‌ی رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و فروشندگان فرش دستباف تهران صحه می‌گذارد؛ آمارهای منتشر شده نشان می‌دهد، صادرات فرش دستباف ایران از رکورد ۲‌میلیارد دلاری سالانه خود در دهه‌۷۰ و میانگین ۵۰۰‌ میلیون دلاری ‌در ۱۰ سال‌پیش از تحریم‌ها، به کمتر از ۵۰‌ میلیون دلار در سال ‌۱۴۰۲ رسیده ‌است. ارزش صادرات فرش دستباف ایران از ۴۲۷.۳میلیون دلار در سال‌۱۳۹۱ به ۵۰.۷میلیون دلار در سال‌۱۴۰۱ رسیده‌ است. بر این اساس سهم صادرات فرش دستباف ایران از کل صادرات غیرنفتی، از ۱.۳درصد در سال‌۱۳۹۱ به ۰.۰۹درصد در سال‌۱۴۰۱ رسیده‌ است. متوسط رشد سالانه ارزش صادرات فرش دستباف ایران به نقاط مختلف جهان طی سال‌های ۱۳۹۱ تا ۱۴۰۱‌برابر با منفی ۱۹‌درصد بوده ‌است. صادرات فرش ایرانی که پیش از این سهم قابل‌توجهی در اقتصاد غیرنفتی داشت، حالا به پایین‌ترین میزان خود است. بر اساس آمار سازمان تجارت جهانی، در بازه زمانی ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۲ کشور‌های هند، چین، مصر، نپال، پاکستان و ایران بیش از ۷۰ درصد صادرات فرش دستبافت را در اختیار داشتد. در سال ۲۰۲۲ کشور‌های «هند» با ۳۱۰ میلیون دلار و سهم حدود ۳۰.۳ درصد از کل صادرات فرش، «چین» با ۹۳.۱ میلیون دلار و سهم حدود ۹.۱ درصد از کل صادرات فرش و «مصر» با ۸۹.۸ میلیون دلار با سهم حدود ۸.۸ درصد از کل صادرات سه کشور عمده در صادرات فرش دستباف طی سال‌های مزبور بوده اند. پس از این کشور‌ها «نپال» با سهم حدود ۸.۳ درصد، «پاکستان» با سهم حدود ۷.۷ درصد و ایران با سهم ۷.۴ درصد از کل صادرات فرش دستباف جهان در رتبه‌های بعد‌ی قرار می‌گیرند.
در حالی تا همین یک دهه قبل، نام فرش ایرانی در بسیاری از کشورهای جهان آوازه داشت که درآمد خوبی از صادرات فرش ایرانی نصیب ایران می‌شد که این روزها از کاهش چشمگیر درآمد صادرات فرش سخن گفته می‌شود. به تازگی نیز سید مرتضی حاجی آقامیری، رئیس کمیسیون فرش، هنر و صنایع دستی اتاق ایران در نشست خبری کمیسیون فرش، هنر و صنایع دستی به مناسبت روز ملی فرش و صنایع دستی در اتاق بازرگانی ایران برگزار شد اظهار کرد که آمارهای صادراتی ما نشان‌دهنده تنزل ما در حوزه صادرات است. به ویژه پس از اعمال تحریم‌ها در سال ۱۳۹۷ این نزول سرعت بیشتری یافت و با شیب تندی در حال پیشروی است که امیدواریم در دولت آینده سیاست‌هایی اتخاذ شود که این نزول متوقف شده و بتوانیم مجدداً به رشد برسیم و به بازارهای جهانی راه پیدا کنیم. او گفته است: طبق آمار در حال حاضر میزان صادرات از ۲ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار به حدود ۴۰ میلیون دلار کاهش یافته و بر اساس قوانینی که گذاشته شده است صادرات و اشتغال‌آفرینی را از بین می‌برد.

عرضه فرش ایرانی به نام دیگر کشورها در بازار جهانی
متولیان دولتی علت از دست دادن بازارهای جهانی را تحریم‌ها عنوان می‌کنند، این در حالی است که صادرکنندگان در کنار تحریم‌ها، قوانین سخت و دست‌وپاگیر در کشور همچون بازگشت ارز از صادرات و مشکلات در بازگشت فرش‌های دستبافت قدیمی برای مرمت به کشور در صادرات فرش دستباف تاثیرگذار بوده است. طی سال‌های اخیر شاهد عرضه فرش دستباف ایرانی با تغییر برند و به نام دیگر کشورهای در بازارهای جهانی بوده‌ایم؛ روندی که موجب شد تا علاوه بر از دست دادن بازارهای صادراتی شاهد خدشه‌دار شدن نام فرش ایرانی باشیم. بنا به گفته فعالان صنعت فرش، کشورهایی مانند چین، افغانستان و هندوستان فرش‌های ایرانی را با برند ایرانی به ایران صادر می‌کنند.

حذف مرکز ملی فرش از وزارت صمت
در دوره فاطمی‌امین بود که وزارت صمت در اقدامی غیرمنتظره و بی سرو صدا مرکز ملی فرش را از چارت وزارت خانه حذف و آن را به وزارت گردشگری الحاق کرد و این موضوع مورد انتقاد جدی فعالان این حوزه قرار گرفت؛ فعالان این بخش این اقدام را خلاف منابع ملی اعلام می‌دانند. البته لازم به ذکر است که پیش از این اتفاق، یعنی در سال ۱۴۰۰، انتقال مرکز ملی فرش از وزارت صنعت، معدن و تجارت به وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در دستور کار قرار گرفت که در آن زمان هم فعالان صنعت فرش عنوان کردند که این انتقال مشکلات این صنعت را نه‌تنها حل نمی‌کند بلکه بیشتر هم می‌کند. فتح‌اله توسلی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامیدر این باره نیز گفته است: فرش و صنایع‌دستی به حدی مهم است که باید برای آن معاونت انتخاب شود نه اینکه زیرمجموعه اداره کل صنایع خلاق و اسباب‌بازی قرار گیرد. درنتیجه این تلاش‌ها بالاخره مرکز ملی فرش احیا شد و ما همچنان برای تشکیل معاونت فرش در یک وزارتخانه تلاش می‌کنیم. فرش و صنایع‌دستی به حدی مهم است که باید برای آن معاونت انتخاب شود نه اینکه زیرمجموعه اداره کل صنایع خلاق و اسباب‌بازی قرار گیرد. درنتیجه این تلاش‌ها بالاخره مرکز ملی فرش احیا شد و ما همچنان برای تشکیل معاونت فرش در یک وزارتخانه تلاش می‌کنیم. با این وجود متخصصان حوزه صنعت فرش بر این باورند، مهم‌ترین دلیل کاهش سهم کشور در تولید فرش دستباف نبود قوانین تجاری به‌روز و مدرن و همچنین شرایط مالکیت خصوصی و آزادی بازار و تعاملات اقتصادی بین‌الملل با کشورهای پیشرو اقتصاد در جهان است و به نظر اگر شرایط نهادی بازار در کشور اصلاح نشود این روند کاهش تولید فرش ادامه خواهد داشت.