کارنامه مردود جذب سرمایه خارجی

ایران دست کم به ۱۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی نیاز دارد؛ این بخشی از گفته مسعود پزشکیان، رئیس جمهور ایران در اولین برنامه زنده تلویزیونی مستقیم با مردم بود. وی در این باره گفته بود که برای رسیدن به رشد اقتصادی ۸ درصدی، به ۲۰۰ تا ۲۵۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز داریم. اما کل پولی که در کشور داریم، بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار نیست، از این رو حداقل به ۱۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی نیاز داریم تا به رشد مورد هدف برسیم. پزشکیان یکی از بسترهای مهم ورود سرمایه‌گذاری به کشور را به مانند همه کارشناسان اقتصادی اطمینان و امنیت سرمایه‌گذاری می‌داند؛ او در این باره عنوان کرده است: هم وزارت امور خارجه باید در این رابطه تلاش کند، هم نگاه ما باید در رابطه با مسائل مختلف اصلاح شود و آن وحدت و انسجام داخلی به وجود بیاید از سوی دیگر باید تولیدکنندگان و سرمایه‌گذاران به ما و ثبات قانونی ما اعتماد و اطمینان پیدا کنند، از همین رو ابتدا باید به سرمایه‌گذاران اطمینان بدهیم که بستر را برای شکوفایی آنها فراهم می‌کنیم و قوانین مانع را از سر راه آنها برخواهیم داشت؛ این چیزی است که به دنبال آن هستیم. رئیس جمهور همچنین خاطرنشان کرده بود که در سفر به نیویورک تلاش داریم از ایرانیان خارج از کشور دعوت به بازگشت یا لااقل سرمایه‌گذاری در ایران داشته باشیم، چراکه بسیاری از ایرانیان خارج از کشور، دلشان برای ایران می‌تپد. آنان رفته‌اند و از ما ناراضی هستند، ما می‌توانیم بسیاری از آنان راضی کنیم که برگردند یا حداقل در کشورشان سرمایه‌گذاری کنند.

روند نزولی تشکیل سرمایه در ایران
در حالی به گفته رئیس جمهور، کشور به ۱۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی نیاز دارد که در دولت گذشته تنها ۵ میلیارد دلار سرمایه گذاری خارجی جذب شد که از آن نیز به عنوان شکسته شدن رکورد ورود سرمایه خارجی به کشور یاد گردید. به‌تازگی رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران با اعلام اینکه تشکیل سرمایه در ایران به خود روند نزولی گرفته است، عنوان کرد: تشکیل سرمایه در دهه اخیر روند نزولی داشته، به گونه‌ای که از ۱۷۰ هزار میلیارد تومان در سال ۹۰ به ۹۳ همت در سال ۱۴۰۱ و در سال گذشته به ۷۲ همت رسیده است. به گفته وی، چندین سال مشکلاتی در توسعه سرمایه‌گذاری ایجاد شده و فعالان اقتصادی برای حل ابتدایی مسائل خود (تولید، اشتغال، صادرات و …) با مشکل روبه‌رو هستند. رئیس اتاق بازرگانی ایران، با اشاره به رشد منفی مخصوصاً در حوزه صادرات عنوان کرد: تشکیل سرمایه در دهه اخیر روند نزولی داشته، به گونه‌ای که از ۱۷۰ هزار میلیارد تومان در سال ۹۰ به ۹۳ همت در سال ۱۴۰۱ و در سال گذشته به ۷۲ همت رسیده است. به اعتقاد وی، در شان کشور ایران نیست که با وجود ظرفیت‌های بسیار خوبی که در حوزه زیرساخت، معدن و نیروی انسانی با ضریب هوشی بالا دارد، رقم‌های نزولی را تجربه کند.با توجه به بسترهایی که برای جذب سرمایه‌گذاری در کشور وجود دارد، اما متاسفانه امکان حضور سرمایه‌گذار خارجی در کشور کمرنگ است.تامین امنیت، ثبات اقتصادی کشور و ارتباط و روابط بین‌المللی با همه کشور برای حضور سرمایه‌گذار خارجی نیاز است و انتظار می‌رود رئیس جمهور در این زمینه گام‌های موثری بردارد. رئیس اتاق ایران افزود: در این شرایط و تعرض به حقوق صاحبان سرمایه‌گذاران، سرمایه‌گذاری به سمت دلالی و زودبازده سوق یافته و دیگر کسی رغبتی برای سرمایه‌گذاری طولانی مدت نشان نداده است، این در حالیست که برای تایید نیازهای اصلی سرمایه‌گذاری و مشارکت خارجی نیاز به استراتژی صنعتی و اقتصادی کشور داریم و باید مشخص شود که در چه رشته‌هایی قصد سرمایه‌گذاری داریم و در چه مسیری حرکت کنیم. وی فراهم کردن فضای مناسب با بهبود شاخص‌های کسب و کار و روابط سیاسی با همه کشورها و کاهش تنش‌های بین‌المللی برای فراهم کردن روابط اقتصادی را از جمله درخواست‌های فعالان اقتصادی کشور برشمرد.
سهم ایران از سرمایه‌گذاری خارجی در جهان؛ نزدیک به صفر
برخلاف ایران، کشورهای خاورمیانه مانند امارات در طول چند سال اخیر روند روبه رشد سرمایه‌گذاری خارجی را تجربه کرده‌اند؛ این کشور موفق شده که از سال ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۲ در روندی صعودی برای جذب سرمایه خارجی قرار بگیرد و در سال ۲۰۲۲ حدود ۲۳ میلیارد دلار سرمایه از دیگر کشورها جذب کند. بدین‌ترتیب امارات را از حیث جذب سرمایه خارجی‌ می‌توان به عنوان کشور نخست خاورمیانه لقب داد. با وجود اینکه عربستان در سال گذشته با کاهشی ۵۹ درصدی در میزان سرمایه‌گذاری خارجی مواجه شد اما حدود ۸ میلیارد دلار سرمایه از دیگر کشورها جذب کرد. این رقم برای ترکیه نیز به حدود ۱۳ میلیارد دلار رسید. براساس گزارش آنکتاد، در سال ۲۰۲۱ در جهان، ۵۸۲/۱ تریلیون دلار جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی انجام شده که نسبت به سال پیش از آن، ۶۱۹ میلیارد و ۱۷۱ میلیون دلار بیشتر است. اما سهم ایران از این میزان سرمایه‌گذاری در جهان ۰۹/۰ درصد بوده است؛ یعنی چیزی نزدیک به صفر. براساس این گزارش، ایران در سال ۲۰۲۱ (۱۴۰۰) در جایگاه ۸۰ در میان کشورهای مورد بررسی قرار گرفته که نسبت به گزارش سال قبل از آن ۸ پله نزول داشته است. سهم کشورهای در حال توسعه از کل سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی انجام شده در جهان در این سال نزدیک به ۸۷/۵۲ درصد و برابر با ۸۳۶ میلیارد و ۵۷۱ میلیون دلار بوده است. کشورهای توسعه‌یافته نیز ۷۴۵ میلیارد و ۷۳۹ میلیون دلار سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی جذب کردند که ۱۲/۴۷ درصد کل سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در جهان بوده است. در حالی که در پایان دولت یازدهم (۱۳۹۶) بر اساس گزارش «کنفرانس تجارت و توسعه ملل متحد (آنکتاد)» ایران جایگاه ۴۵ ام کشور‌های دنیا از نظر جذب سرمایه گذاری خارجی را در سال ۲۰۱۷ اختیار داشت، اما در سال پایانی دولت دوازدهم (۱۳۹۹) ایران افت ۲۷ پله‌ای را از نظر این شاخص تجربه کرد و به جایگاه ۷۲ام در میان کشور‌های مورد بررسی از سوی آنکتاد در ۲۰۲۰ سقوط کرد.