مناسبات ارمنستان و آذربایجان به چه سمتی پیش می‌رود؟

قاسم مومنی، کارشناس مسائل قفقاز

رئیس‌جمــهوری آذربایــــجـــان و نخست‌وزیر ارمنستان در حاشیه اجلاس امنیتی مونیخ که اساساً این اجلاس با محوریت امنیت بین‌الملل و برگرفته از مسائل و راهبردهای سیاسی به صورت سالانه برگزار می‌شود، با یکدیگر دیدار کردند که این دیدار توسط اولاف شولتس، صدراعظم آلمان .ترتیب داده شده بود و در آن بحث توافق صلح میان باکو و ایروان مطرح شد. توجه داشته باشید که کشورهای اروپایی به دنبال آن هستند که به دلیل وضعیت فعلی اوکراین، نخست خود را در کریدور زنگزور دخیل کنند و دوم اینکه بتوانند نفوذ روسیه در قفقاز را کاهش دهند. این در حالیست که ارمنستان اخیراً به عضویت دیوان کیفری بین‌المللی درآمده و اگر قرار باشد رئیس جمهوری روسیه به این کشور سفر کند ایروان می‌بایست او را دستگیر کرده و تحویل دیوان کیفری بین المللی دهد. این روند را باید یک اهرم فشار با ماهیت غربی علیه مسکو بدانیم که البته روس‌ها هم علیه آن موضع گرفتند. در این راستا نخست وزیر ارمنستان با اعمال فشار بر غرب و رویگرداندن از روسیه به دنبال آن است تا حمایت بیشتر اروپا و ایالات متحده را کسب کند که تا حدی هم در این سناریو موفق عمل کرده است اما باید توجه کرد که زیرساخت نظامی و حتی آموزش‌هایی که به نیروهای ارمنستان ارائه شده اساساً با استانداردهای روسیه هماهنگ است که بر هم زدن این روند به نفع غرب، اقدام سخت و پرهزینه به حساب می‌آید. به همین دلیل فکر می‌کنم که اجلاس مونیخ بستری بود برای آنکه بتوانند ارمنستان را مجدداً تا حد دیگری از روسیه دور کنند تا در نهایت بتوانند این کشور را به جمهوری آذربایجان نزدیک کرده و آنها را به سمت صلح سوق دهند. این در حالیست که اختلافات میان دو طرف زیاد بوده که یکی از آنها بحث کریدور زنگزور است.
اختلاف بعدی بر سر ارامنه قره‌باغ هستند که چیزی در حدود ۱۵۰ هزار نفر به حساب می‌آیند که بخش اعظمی از آنها همین حالا در ارمنستان حضور دارند و دعوا بر سر این است که آذربایجان باید ماهیت این جماعت را بپذیرد. بحث روابط سیاسی و امضای توافق صلح و افتتاح سفارتخانه دو طرف هم از جمله مسائلی است که آنها در مورد عملیاتی شدن آن باید به نتیجه برسند. به همین دلیل معتقدم سال ۲۰۲۴ به دلیل حمایت اروپا و غرب، ارمنستان و آذربایجان با هم توافق صلح را امضا خواهند کرد و به موازات آن هم جو بایدن سعی می‌کند تا انتخابات ۲۰۲۴ آمریکا پرونده اوکراین را تعیین و تکلیف کند. تمام این اتفاقات در حالی انجام می‌شود که روسیه در داخل خود دچار شکاف‌های سیاسی و همچنین نارضایتی‌ها در خصوص اقتصاد شده که بخشی از آن به تحریم‌های اعمال شده از سوی غرب برمی‌گردد که تاثیرات منفی خود را بر پیکره جامعه روسیه گذاشته است. با تمام این تفاسیر، روس‌ها هم به صورت مستقیم و غیرمستقیم در پرونده صلح آذربایجان و ارمنستان منافعی را برای خود لحاظ کردند. باید توجه داشت که در جامعه روسیه چیزی حدود چهار میلیون نفر از ارامنه حضور دارند و از سوی دیگر هم ارتش روسیه همچنان در ارمنستان مستقر است و چندین پایگاه نظامی در اختیار دارد و به همین دلیل فکر می‌کنم اگر مسکو در مورد ارمنستان احساس خطر کند احتمال دارد که معادله را به هم بزند. آنچه با نگاهی به داده‌های مذکور و شرایط فعلی دنیا می‌بایست مورد نظر قرار بگیرد این است که روس‌ها نمی‌خواهند غرب و به خصوص ناتو در حوزه نفوذ سنتی آنها اعمال فشار و حضور کنند.