عضویت در «شانگهای» پادزهر راهبردی علیه تحریم

دکتر مهدی آزادواری

رییس مرکز مطالعات اورآسیا

اولین سفر خارجی حسن روحانی رئیس جمهور پیشین، در سال ۱۳۹۲ برای حضور در اجلاس سازمان شانگهای برنامه ریزی شد. حضور دوباره وی در اجلاس این سازمان در شهر چینگدائوی چین، نیز به منظور تکرار مجدد درخواست ایران برای عضویت در این نهاد راهبردی بین المللی بود، درخواستی که به دلیل برخی علل سیاسی با مخالفت روبه‌رو شد.

عضویت کامل ایران در این سازمان و تغییر وضعیت کشور از عضو ناظر به نهمین عضو کامل دارای حق رای، اما در روزهای اخیر و به دست ابراهیم رئیسی جامه عمل پوشید.

روسیه، چین، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان، پاکستان، هند و ایران، اعضای دائم این نهاد هستند. کشورهایی مانند ترکیه، مغولستان، افغانستان و بلاروس نیز به عنوان عضو ناظر یا شرکای گفتگو در نظر گرفته شده اند.

تشکیل «سازمان همکاری‌های شانگهای» که از آن به عنوان «پیمان شانگهای» نیز یاد می‌شود، به دلیل نگرانی های کشورهای محور شرق پس از فروپاشی شوروی و فشار روزافزون ناتو به وجود آمد.

اعضای سازمان شانگهای، در حدود یک‌سوم خشکی‌های روی سطح زمین را در اختیار دارند و نزدیک به ۴۲ درصد جمعیت دنیا ساکن کشورهای این سازمان هستند. ضمن اینکه در حوزه اقتصاد، اعضای سازمان شانگهای نزدیک به یک چهارم تولید ناخالص ملی دنیا را در اختیار دارند.

حجم اقتصاد چین، به عنوان عضو مهم این نهاد در سال ۲۰۲۰ از ۱۴ تریلیون دلار عبور کرد. چین بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده کالا به جهان است. همچنین این کشور پرشتاب‌ترین بازار مصرف و دومین کشور واردکننده دنیا است.

روسیه هم با ۴۰۰۰ تریلیون دلار تولید ناخالص ملی بعد از چین، اتحادیه اروپا، آمریکا، هند، ژاپن و آلمان قدرت اقتصادی ششم دنیا محسوب می شود و مانند ایران و ترکیه که اقتصاد به هم گره خورده ای دارند، اقتصاد چین و روسیه نیز مکمل یکدیگر است.

هند نیز به عنوان عضو دیگر این سازمان از حرکت بسیار پرشتابی در عرصه اقتصاد برخوردار است.

می توان گفت که ایران در بهترین زمان ممکن وارد این سازمان مهم بین المللی شد. اخیراً آمریکا، پیمان نامه استراتژیکی را با انگلستان و استرالیا منعقد کرد که تنها یک هدف برای آن متصور است؛ ضربه زدن به منافع چین.

از این رو دولت چین و روسیه نیز تلاش دارند تا با گسترش و تعمیق همکاری‌های اقتصادی، محور شرق را در مقابل فشارهای غرب تقویت کنند.

این پیمان می تواند بیش از هر چیز ضریب امنیتی کشورمان را افزایش دهد. حضور در مانورهای سالانه اعضاء سازمان همکاری های شانگهای، موید این مسئله است.

اما اثر مهم این عضویت را باید در حوزه اقتصادی جستجو کرد، افزایش مراودات ایران و اعضای سازمان، می تواند به عنوان پادزهری برای تحریم ها ، عمل کند و ضربه آن را تا حدی کاهش دهد.

بر اساس آمارها، کشور ما یکی از ۳ کشور دارای بیشترین ذخایر درجای انرژی در جهان است. انرژی که به شدت مورد نیاز هند و چین است. ایران با هر دوی این کشورها، پیمان‌نامه همکاری امضا کرده است.

قدرت خرید مردم در بازار کشورهای عضو این سازمان مانند قرقیزستان، ازبکستان و قزاقستان، با توجه به رشد اقتصادی افزایش یافته است، همین موضوع می تواند، زمینه معرفی هر چه بیشتر کالاهای ایران در این بازارها را فراهم آورد.

کشور روسیه نیز با ۱۴۴ میلیون نفر جمعیت، از جمله کشورهای پرجمعیت در آوراسیا محسوب می شود و عضویت در این نهاد، شرایط حضور بازرگانان ایرانی در روسیه را تسهیل خواهد کرد.

چین به عنوان خریدار راهبردی نفت ایران، یک شریک مهم محسوب می شود. به دلیل برخی مشکلات تحریمی، مسائلی برای دریافت پول از شرکت های چینی خریدار محصولات ایرانی به وجود آمده بود. این پیمان نامه این شرایط را تسهیل می کند و از نظر فنی شرایط بهتری برای تعاملات تجاری با چین فراهم می آورد.

حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه کشورمان، در شبکه اجتماعی توییتر این عضویت را «راهبردی» توصیف کرد و گفت، عضویت در این نهاد: «تاثیر مهمی بر روند همکاری‌های همه‌جانبه ایران در راستای سیاست همسایگی و آسیامحور» خواهد داشت.

با توجه به سیاست بالادستی نگاه به شرق کشورمان، این امید وجود دارد که برکات اقتصادی و سیاسی عضویت در این نهاد، در یک بازه زمانی نه چندان بلند خود را نشان دهد.

تجار ایرانی و مسئولین اقتصادی میانی کشور، باید با خلاقیت و گسترش تبادلات بین المللی زمینه استفاده هر چه بیشتر کشور از این بستر جدید فراهم شده را به وجود آورند.