تشدید ناترازی با تسهیلات ضربدری

ناترازی بانک‌ها یکی از مسائل کلیدی در اقتصاد ایران است که می‌تواند تبعات منفی متعددی بر سیستم مالی، اقتصادی و حتی اجتماعی کشور بگذارد. این ناترازی که به عدم توازن میان منابع و مصارف بانک‌ها اشاره دارد، در سال‌های اخیر تشدید شده است و مشکلاتی از جمله افزایش مطالبات معوق، کاهش قدرت وام‌دهی و بحران نقدینگی را به دنبال داشته است. به گزارش نقش جهان، یکی از عوامل مهم در تشدید ناترازی بانک‌ها، استفاده از تسهیلات ضربدری است که موجب ایجاد روابط پیچیده مالی و افزایش ریسک سیستم بانکی می‌شود. ناترازی بانک‌ها در ایران به دلایل مختلفی به وجود آمده است که در میان آنها می‌توان سیاست‌های پولی و مالی نامناسب را به عنوان نخستین علت وقوع این موضوع بیان کرد. در این حالت بانک‌ها تحت فشار سیاست‌های پولی دولت برای تأمین اعتبار برای پروژه‌های دولتی و تولیدی قرار دارند که این موضوع باعث کاهش درآمدهای آنها و عدم توانایی در پرداخت بدهی‌ها می‌شود. نرخ سود پایین یکی دیگر از عوامل مؤثر بر تشدید ناترازی بانک‌ها است. یکی از چالش‌های اساسی در سیستم بانکی ایران، مربوط به این موضوع می‌شود، زیرا این امر موجب می‌شود بانک‌ها نتوانند به طور مناسب از منابع خود بهره‌برداری کنند و در نتیجه ناترازی ایجاد می‌شود. علاوه بر موارد مذکور تورم بالا یکی دیگر از علل ناترازی بانک‌ها محسوب می‌شود. این عامل در ایران باعث شده است که ارزش واقعی پول کاهش یابد و بانک‌ها نتوانند منابع خود را به طور مؤثر در اقتصاد به کار گیرند. این مسئله باعث افزایش بدهی‌های بانک‌ها و ناترازی می‌شود. مضاف بر موارد ذکر شده، بدهی‌های دولتی به بانک‌ها یکی دیگر از عللی است که باعث تشدید ناترازی بانک‌ها شده است. در حال حاضر دولت بدهی‌های زیادی به سیستم بانکی دارد که در برخی موارد این بدهی‌ها تبدیل به مطالبات معوق می‌شود. در نهایت پرتفوی اعتباری ناسالم یکی دیگر از عواملی است که باعث تشدید ناترازی بانک‌ها شده است. در این وضعیت بانک‌ها در برخی موارد برای تحریک تقاضا یا کمک به بخش‌های اقتصادی مختلف اقدام به اعطای تسهیلات بدون ارزیابی دقیق ریسک کرده‌اند که نتیجه آن افزایش مطالبات معوق است. هر یک از این موارد به اندازه‌ای در تشدید ناترازی بانک‌ها نقش مهمی دارند، اما علاوه بر این موارد، مؤلفه دیگری نیز وجود دارد که در مقایسه پنج عامل مذکور سهم بیشتری در این موضوع دارد. تسهیلات ضربدری بانک‌ها ششمین و شاید مهم‌ترین عاملی است که نقش بسزایی در افزایش ناترازی بانک‌‎ها دارد.

نقش تسهیلات ضربدری در تشدید ناترازی بانک‌ها
در حال حاضر بسیاری از کارشناسان حوزه بانکی بر این باورند که تسهیلات ضربدری بانک‌ها به یکدیگر سهم زیادی در تشدید ناترازی‌های بانکی دارد. تسهیلات ضربدری به وام‌هایی اطلاق می‌شود که در آن بانک‌ها یا مؤسسات مالی مختلف برای پوشش بدهی‌های خود از تسهیلات دیگر بانک‌ها استفاده می‌کنند. این اقدام به‌ویژه در شرایط بحران نقدینگی و در زمان‌هایی که بانک‌ها برای تأمین نقدینگی خود دچار مشکل می‌شوند، رایج است. متأسفانه این تسهیلات می‌تواند نقش مؤثری در تشدید ناترازی بانک‌ها داشته باشد. به بیان ساده‌تر؛ تسهیلات ضربدری می‌تواند مشکلات مالی بانک‌ها را موقتاً پوشش دهد و بدین‌وسیله ریسک‌های سیستم بانکی افزایش یابد. در حالی که بانک‌ها به طور ظاهری قادر به پرداخت بدهی‌ها هستند، در واقع به دلیل وابستگی به تسهیلات ضربدری، مشکلات مالی آن‌ها پابرجاست. این تسهیلات باعث می‌شود که بانک‌ها برای تأمین نقدینگی خود به بانک‌های دیگر وابسته شوند و در نتیجه ریسک سیستم بانکی افزایش یابد. در چنین وضعیتی برخی بانک‌ها ممکن است از تسهیلات ضربدری برای دور زدن قوانین و مقررات نظارتی استفاده کنند. این امر موجب ایجاد یک چرخه معیوب و پیچیده از بدهی‌ها می‌شود که در نهایت به افزایش ناترازی بانک‌ها منجر می‌شود. تسهیلات ضربدری در برخی موارد به طور غیرواقعی بدهی‌ها را کاهش می‌دهند و باعث می‌شود که میزان واقعی بدهی‌ها به طور دقیق شفاف نباشد.

برای رفع ناترازی بانک‌ها چه راهکار‌هایی وجود دارد؟
برای حل مشکل ناترازی بانک‌ها و جلوگیری از تشدید بحران در سیستم مالی ایران، چندین راهکار قابل اجرا وجود دارد: نخستین راه برای تحقق این امر اصلاحات در سیاست‌های پولی و مالی است. لازم است که بانک مرکزی ایران به طور جدی در سیاست‌های پولی خود بازنگری کند. سیاست‌های انبساطی پولی باید متوازن با وضعیت اقتصادی و تورمی کشور تنظیم شود. همچنین باید بر اساس شاخص‌های اقتصادی، نرخ سود تسهیلات بازنگری شود تا بانک‌ها قادر به تأمین منابع مالی خود باشند. دومین راهکار برای حل ناترازی بانک‌ها بازنگری در اعطای تسهیلات است. بانک‌ها باید برای اعطای تسهیلات، معیارهای دقیق‌تر و سالم‌تری را در نظر بگیرند. لازم است که تنها به پروژه‌هایی اعتبار داده شود که بازدهی اقتصادی قابل‌قبول داشته باشند و توان بازپرداخت اقساط تسهیلات را داشته باشند. سومین راه برای حل ناترازی بانک‌ها معطوف به تقویت نظارت‌های بانکی است. نظارت بر فعالیت‌های بانک‌ها باید تقویت شود تا از مشکلات مالی و تسهیلات ضربدری جلوگیری گردد. بانک مرکزی باید بر تمامی تسهیلات اعطایی و وضعیت مالی بانک‌ها نظارت دقیق داشته باشد. مضاف بر موارد مذکور، یکی از راهکارهای اساسی این است که بانک‌ها از وابستگی به تسهیلات ضربدری دوری کنند. برای این منظور، نیاز به تأمین منابع مالی پایدار و تقویت ظرفیت‌های نقدینگی در بانک‌ها است. علاوه بر این، دولت باید نسبت به تسویه بدهی‌های خود به بانک‌ها اقدام کند تا فشار مالی بر سیستم بانکی کاهش یابد. این امر می‌تواند منجر به کاهش ناترازی بانک‌ها شود و جریان مالی بهتری در سیستم بانکی ایجاد کند. در نهایت اصلاحات ساختاری در بانک‌ها ششمین راهکاری است که می‌تواند نقش مهمی در حل ناترازی بانک‌ها داشته باشد. در این حالت بانک‌ها باید از نظر ساختاری اصلاحات لازم را انجام دهند. این اصلاحات شامل بهبود سیستم‌های مدیریتی، شفافیت در حسابداری و بهبود روش‌های اعتبارسنجی است. همچنین، باید برنامه‌های آموزش برای کارکنان بانکی در خصوص مدیریت ریسک و ارزیابی دقیق اعتبارات برگزار شود.

تسهیلات ضربدری؛ عامل تشدید بحران مالی بانک‌ها
مرتضی افقه، کارشناس اقتصادی در گفتگو با نقش جهان پیرامون ناترازی شدید بانک‌ها اظهار کرد: این موضوع در حقیقت به وضعیت نامتعادلی اطلاق می‌شود که در آن، بدهی‌ها و مطالبات بانک‌ها به یکدیگر نمی‌خورد. به عبارت ساده‌تر، بانک‌ها در حال حاضر با بحران نقدینگی مواجه هستند و میزان وام‌هایی که پرداخت کرده‌اند و سودهایی که از آن‌ها انتظار می‌رفت، با واقعیت اقتصادی تطابق ندارد. این کارشناس اقتصادی افزود: یکی از دلایل عمده این ناترازی، نرخ بهره‌های پایین و همچنین تسهیلات کم‌بازدهی است که بانک‌ها به بخش‌های اقتصادی مختلف پرداخت کرده‌اند. علاوه بر این، وجود مشکلات اقتصادی کلان مانند تورم بالا و کاهش قدرت خرید مردم نیز شرایط را پیچیده‌تر کرده است. وی اعطا و پرداخت تسهیلات ضربدری را به عنوان دیگر عامل مؤثر در تشدید ناترازی بانک‌ها برشمرد و گفت: در این وضعیت بانک‌ها به جای اعطای وام‌های مستقیم به مشتریان، از طریق توافقات غیرمستقیم یا انعقاد قراردادهایی با بانک‌ها یا مؤسسات مالی دیگر، اقدام به تأمین مالی می‌کنند. این نوع تسهیلات می‌تواند منجر به پدید آمدن زنجیره‌ای از بدهی‌ها شود که در نهایت نقدینگی بانک‌ها را تحت فشار قرار می‌دهد. افقه توضیح داد: به عبارت دیگر، وقتی بانک‌ها به صورت ضربدری به یکدیگر وام می‌دهند یا درگیر تعهدات مالی بلندمدت می‌شوند، احتمال ایجاد بحران نقدینگی بیشتر می‌شود. این امر از آنجا ناشی می‌شود که اگر یکی از بانک‌ها یا مؤسسات در پرداخت بدهی‌های خود دچار مشکل شود، اثرات آن می‌تواند به سایر بانک‌ها نیز سرایت کند و ناترازی بانک‌ها را تشدید کند. این کارشناس اقتصادی درباره علت پرداخت تسهیلات ضربدی اظهار کرد: این امر معمولاً در شرایطی اتفاق می‌افتد که بانک‌ها برای جلب مشتری یا افزایش حجم تسهیلات خود با رقابت شدید مواجه هستند. برای دستیابی به اهداف خود، ممکن است تصمیم بگیرند تسهیلاتی را به روش‌های پیچیده‌تری مانند تسهیلات ضربدری ارائه دهند. همچنین، در شرایطی که نرخ‌های بهره پایین هستند یا ریسک‌های اقتصادی بالاست، بانک‌ها ممکن است به جای پرداخت وام‌های مستقیم، برای کاهش ریسک خود و کاهش فشار مالی، به سمت چنین رویکردهایی بروند. وی تصریح کرد: این‌گونه بانک‌ها به ظاهر منابع نقدی بیشتری دارند، اما در واقعیت ممکن است در صورت بروز بحران اقتصادی، این بدهی‌های ضربدری به شدت برای آن‌ها مشکل‌ساز شود. افقه در پاسخ به سؤالی درباره راهکار‌های کاهش اثرات منفی تسهیلات ضربدری و ناترازی بانک‌ها گفت: اولین اقدام برای تحقق این امر باید تقویت شفافیت مالی در سیستم بانکی باشد. بانک‌ها باید از اعطای تسهیلات پیچیده و ضربدری که ممکن است ریسک‌های غیر قابل پیش‌بینی به همراه داشته باشد، اجتناب کنند و به سمت اعطای وام با شرایط ساده‌تر و شفاف‌تر بروند. این کارشناس اقتصادی افزود: علاوه بر نکته مذکور، لازم است که نظارت دقیق‌تری بر میزان و نوع تسهیلات اعطایی باید صورت بپذیرد. در کنار این امر، ضروری است که بانک‌ها منابع مالی خود را به صورت منطقی و مطابق با اصول بانکداری اسلامی و بین‌المللی مدیریت کنند. علاوه بر این، اصلاحات در ساختار اقتصادی کشور و بهبود شرایط کلان اقتصادی نیز می‌تواند فشار را از روی سیستم بانکی بردارد و به بازگشت توازن به این بازار کمک کند.