ایران هاب انرژی منطقه می‌شود؟

ایران از گذشته های دور تا به امروز از موقعیت خاص ژئوپلیتیک، ژئو اکونومیک و ژئو استراتژیکی در منطقه برخوردار بوده است.قرار گرفتن در مسیر مبادلاتی شرق به غرب و شمال به جنوب همچنین ظرفیت های ویژه ایران برای اتصال روسیه و آسیای مرکزی به کشورهای حاشیه خلیج فارس، ایران را در نقطه کانونی تحولات اقتصادی و ارتباطی منطقه قرار داده است.مهمترین رهاورد سفر مسعود پزشکیان به عشق آباد و دیدار با روسای جمهور ترکمنستان و روسیه، ایده هایی است که در خصوص تبدیل شدن ایران به هاب انرژی در منطقه شکل گرفته است. ایران از گذشته های دور تا به امروز از موقعیت خاص ژئوپلیتیک، ژئو اکونومیک و ژئو استراتژیکی در منطقه برخوردار بوده است.قرار گرفتن در مسیر مبادلاتی شرق به غرب و شمال به جنوب همچنین ظرفیت های ویژه ایران برای اتصال روسیه و آسیای مرکزی به کشورهای حاشیه خلیج فارس، ایران را در نقطه کانونی تحولات اقتصادی و ارتباطی منطقه قرار داده است. این ویژگی ها اما به دلیل مسائل سیاسی و بحث تحریم ها هرگز آنگونه که باید و شاید محقق نشده است. در جریان سفر پزشکیان به ترکمنستان اما توفقات گازی سه جانبه ای میان ترکمنستان -ایران، روسیه -ایران و ترکمنستان – روسیه منعقد شده است. روسیه در جایگاه نخست ، ایران دومین کشور و ترکمنستان چهارمین کشور دارای ذخایر گازی در جهان است. همکاری این سه ضلع با محوریت ایران، می تواند ارزش افزوده فراوانی به نفع این کشورها ایجاد کند. ضمن اینکه معضلات سایر کشورهای مطنقه در حوزه انرژی را نیز بر طرف می سازد. در دیدار پزشکیان در عشق آباد، توافقاتی در زمینه تبادلات گاز و برق میان ایران و ترکمنستان همچنین روسیه به دست آمد که با نهایی‌شدن در نشست کمیسیون مشترک اقتصادی که به‌زودی در تهران برگزار خواهد شد، به همکاری‌های گازی و انرژی میان این کشورها شتاب خواهد بخشید. تجارت برای آگاهی از زوایای پنهان موضوع و آگاهی از مقدماتی که ایران برای تبدیل شدن به هاب انرژی منطقه به آن نیازمند است، گفتگویی را با علی شمس اردکانی و حسن مرادی انجام داده تا ابعاد پنهان بحث برای مخاطبان روشن شود..

سود ۳۶۰همتی قاچاق سوخت در ایران
علی شمس اردکانی تحلیلگر حوزه انرژی در گفتگو با تجارت در خصوص مقدماتی که برای تبدیل شدن ایران به هاب انرژی منطقه نیاز است، می گوید:« مانند وضو که مقدمه و پیش نیاز اقامه نماز است، تبدیل شدن ایران به هاب انرژی منطقه هم مقدماتی نیاز دارد. در وهله نخست، ایران باید کاری کند که قاچاق سوخت برای سوداگران و قاچاقچیان صرف نکند. در غیر این صورت اگر ایران بخواهد بنزین پالایشگاه مرو را از ترکمنستان بگیرد به کشورهای خلیج فارس صادر کند، با قاچاق سوخت نه تنها ارزش افزوده ای به نفع ایران ایجاد نمی شود، بلکه قاچاقچیان را فربه تر می کند.»
او ادامه می دهد:« باید کاری کرد که بورس انرژی در ایران، بهای انرژی را شفاف سازد. به نحوی که دیگر برای سوخت بر و قاچاقچی و مافیای سوخت صرفه نکند که بنزین و گازوئیل و…از ایران قاچاق کند و در ازای آن کالاهای مصرفی وارد کشور کند. آمارها حاکی است که روزانه در ایران ۱۲میلیون لیتر بنزین و ۷میلیون لیتر گازوئیل قاچاق می شود. این عدد بسیار بزرگ است. »
شمس اردکانی یادآور می شود:« قاچاقچیان محترم! سوخت ایران را نهایتا ۳هزار تومان می خرند و در ترکیه لیتری ۱دلار(حدود ۶۰هزار تومان) می فروشند. سپس این ۱دلار را اجناس ترک می خرند و وارد کشور می کنند. نه تنها در حوزه انرژی به ایران ضرر می زنند، بلکه به اصنافی چون کفاشان، تولید کنندگان لباس، فروشندگان لوازم خانگی و…نیز آسیب های جدی وارد می سازند. به کسب و کار مردم در آذربایجان شرقی و غربی به دلیل این قاچاق ها ضربات جدی وارد شده است. ایران باید در برابر کارتل های قاچاق سوخت ایستادگی کند و هیچ راهکاری برای مقابله با قاچاق سوخت وجود ندارد، جز واقعی کردن قیمت سوخت در ایران.»
شمس اردکانی درباره مکانیسم تبدیل سوخت ایران به کالاهای مصرفی می گوید:«قاچاقچیان گازوئیل را در ترکیه ۹۰ سنت می فروشند و بنزین را ۱۰۰سنت یا ۱دلار؛ در حالیکه قیمت بنزین با حمل و نقل و سایر هزینه های آن در ایران حداکثر ۵هزار تومان برای هر لیتر خواهد بود. بعد این سوخت را به قیمت ۵۳هزار تومان می فروشند. حداقل ۴۵هزار تومان سود خالص برای هر لیتر گازوئیل و ۵۰هزار تومان برای هر لیتر بنزین نصیب قاچاقچیان می شود. »
او با محاسبه سود قاچاق سوخت در ایران می گوید:«اگر این اعداد و ارقام در هم ضرب شود، یعنی ۱۹میلیون لیتر قاچاق سوخت روزانه ضرب در ۵۰هزار تومان سود خالص قاچاقچیان شود، عدد ۹۵۰میلیارد تومان در هر روز سود به دست می آید. یعنی قاچاقچیان سوخت ماهانه حدود۳۰هزار میلیارد تومان و سالانه ۳۶۰هزار میلیارد تومان سود خالص کسب می کنند.توجه داشته باشید کل عدد پروژه های عمرانی در بودجه ۱۴۰۳حدود ۳۶۰هزار میلیارد تومان ست که در خوش بینانه ترین حالت ۵۰درصد آن محقق می شود!»
شمس اردکانی ادامه می دهد: بنابراین روشن است که مقدمه تبدیل شدن ایران به هاب انرژی منطقه جمع شدن بساط این نوع رانت ها، قاچاق ها و سوءاستفاده ها است.در شرایطی که سوداگران این حجم پول بی زحمت به دست می آورند، رییس جمهور مملکت برای اصلاحات اقتصادی و پاسخ دادن به مطالبات مردم منابع مالی در اختیار ندارد.»
شمس اردکانی در پاسخ به پرسش تجارت در این خصوص که فکر نمی کنید، مساله اصلی در قیمت سوخت در ایران، نرخ تورم فزاینده و متسمر باشد؟ چرا که اگر امروز نرخ بنزین بالا برود، به دلیل تورم پس از مدت کوتاهی دوباره نسبت ریالی نرخ بنزین با نرخ دلاری آن کم می شود، می گوید:«درست است. اما برای حل معضل تورم باید کسری بودجه را از میان برد و منابع واقعی در اختیار دولت قرار داد. ایران سالانه نزدیک به ۱۰۰میلیارد دلار یارانه انرژی توزیع می کند. فردی که پورشه چند ده میلیاردی سوار می شود هم از یارانه بنزین بیشتر بهره مند می شود. ایران باید یارانه سوخت را به هر ایرانی تخصیص دهد نه به کارت های سوخت.»

صادرات گاز به کشورهای همسایه در اولویت است
حسن مرادی استاد دانشگاه و نماینده ادواری مجلس در گفتگو با تجارت به سازو کار تبدل شدن ایران به هاب انرژی منطقه می پردازد و می گوید:«یکی از ویژگی های تاریخی ایران در طول تاریخ، قرار گرفتن در مسیر ارتباطی و اقتصادی و تجاری بین المللی است. از گذشته ایران پل غرب به شرق و بالعکس محسوب می شد. از سوی دیگر، ایران دومین و به روایتی نخستین ذخایر گازی جهان را داراست ، اما به اندازه ظرفیت هایی که از آن بهره مند است، ثروت کسب نمی کند. تبدیل شدن به هاب انرژی منطقه، ایده ای است که طی دهه های گذشته همواره از سوی مسئولان ایرانی طرح شده اما به اجرا در نیامده است.»
این تحلیلگر بازار انرژی ادامه می دهد:« مذاکرات بر سر انتقال انرژی در جهان یکی از مهمترین گونه های ارتباطی و تجاری دولت هاست. به دلایل گوناگون ایران از ظرفیت انتقال گاز به صورت LNG (انتقال گاز با کشتی به اقصی نقاط جهان) برخوردار نیست. در واقع صادرات گازی ایران تنها به صورت CNG (انتقال گاز به وسیله خط لوله)محدود شده است. طبیعی است که این نوع صادرات کشورهای همسایه و مناطق همجوار در اولویت قرار می گیرند.»
مرادی با اشاره به اینکه در مذاکرات ایران با روسیه قرار بر این است که بخش اعظمی از گار مورد نیاز ایران از روسیه به ایران منقل شود، یادآور می شود:«. ایران با این گاز وارداتی هم می تواند ظرفیت های تولید برق خود را بالا برده و هم آنرا به کشورهای حاشیه خلیج فارس صادر کند. یکی از این کشورها که از گذشته تلاش می کند، گاز ایران را برای بلندمدت خریداری کند، کشور امارات است. پس از قرارداد کرسنت، اخباری شنیده می شود که دو کشور ایران و امارات در حال مذاکره برای عبور از کرسنت و انعقاد قرارداد تازه گازی هستند.»
او می گوید:«یکی از بازارهایی که روسیه برای صادرات گاز به آن دورخیز کرده، کشورهای حاشیه خلیج فارس و کشورهای عربی منطقه است. برای صادرات گاز روسیه به این کشورها، به جای احداث خطوط لوله پرخرج و غیر ایمن، می توان از ظرفیت سوآپ گاز به ایران بهره برد. روسیه از شمال به ایران گاز CNG می دهد و ایران از خطوط جنوبی نیاز کشورهای حاشیه خلیج فارس، عراق و…به گاز، برق و… را تامین می کند. این نوع معاملات هم برای ایران، هم برای روسیه و هم برای کشورهای حاشیه خلیج فارس، ‌معامله برد-برد محسوب می شود. ایران به هاب انرژی در منطقه تبدیل شده و هزینه ترانزیت گاز را دریافت می کند. کشورهای همسایه ایران در غرب و جنوب، نیازهای انرژی خود را تامین می کنند، روسیه هم خط انتقال و صادرات گاز خود به این مطنقه مهم را دایر می کند.»
این تحلیلگر مسائل انرژی ادامه می دهد:«نمونه دیگر صادرات گاز ایران به ترکیه است. ایران برای صادرات گاز به ترکیه دیگر لازم نیست گاز خود را از جنوب کشور به شمال انتقال دهد، بلکه با استفاده از خطوط شمالی و گاز روسیه می تواند این نیاز را برطرف ساخته و در ازای آن در جنوب گاز به مشتریان روسیه تحول دهد. بخش قابل توجهی از محتوای قرارداد راهبردی ۲۵ساله ایران و روسیه حول محور همین موضوعات است.»
مرادی در پایان خاطرنشان می کند:« در خصوص واردات گاز ایران از ترکمنستان هم این الگوی تازه، ظرفیت های فراوانی را ایجاد می کند. قراردادهای جدید این مراودات را استحکام می بخشند. بر اساس توافقنامه اخیر ایران هم در خصوص مگاپروژه ۲۵ساله با روس‌ها مقادیر زیادی گاز وارد می‌کند و مبتنی بر نیازهایش این گاز را به برق بدل کرده و آن را به عراق و افغانستان و سایر کشورها صادر می‌کند. »